Сырғанау үйкеліс коэффициентін анықтау - Физика, 10 сынып, 98 - сабақ

Сабақтын мақсаты: ағаштың ағаш бойымен сырғанау үйкеліс коэффициентін анықтау және сырғанау уйкеліс күшінің тірек реакция күшіне тәуелділік графигін салу.
Керекті құралдар: трибометр (көлбеу жазыктық ретінде пайдаланылатын тактайша) тірек білеушігі, жүктер жиынтығы, миллиметрлік бөліктері бар сызғыш, динамометр (бақылауға арналған).
Теориялық түсінік
Егер денеге оның басқабір денемен жанасу бетіне параллель етіп түсірілген күш тыныштық үйкелісінің максимал күшінен аз ғана артык болса, онда ол дене үдеу алады, басқа дененің бетімен сырғанай бастайды. Оны сырғанау үйкеліс күші деп атайды. Өлшеулер бұл күш модулі жағынан шамамен тыныштық үйкелісінің максимал күшіне тең болатынын көрсетті. Сырғанау үйкеліс күші әрдайым дене қозғалысына (жыллдамдық векторының бағытына), өзі жанасатын денеге қатысты қарама қарсы жаққа бағытталады. Міне, бұл –үйкеліс күшінің ең маңызды ерекшелігі. Үйкеліс күшінің бағыты дененіңқозғалу багытына қарама-қарсы. Демек, бұл үйкеліс кұшінің денеге беретін үдеуі дене козғалысына қарсы бағытталған деген сөз. Сондыктан үйкеліс күші дене жылдамдығының кемуіне әкеп соғады.

Тыныштық үйкелісінің максимал күші сияқты, сырғанау үйкеліс күші қысым күшіне, демек, тіректің реакция күшіне пропорционал:
Порпорционапьдық коэффициент m шамамен тыныштық үйкелісінің максимал күшіне арналған формуладағы m коэффициенттіне тең, Бүл келтірілген формуладан үйкеліс коэффициенті үйкеліс күші модулінін тіректің реакция  күшіне қатынасына тең екенін көреміз, яғни:
Әдетте үйкеліс коэффициенті бірден кем, өйткені күші қысым күшінен аз.
Үйкеліс коэффициенті m үйкеліс әсер ететін денені емес, ол бір-бірімен үйкелісетін денелердің кандай материалдардан жасалғанына, олардыц беттеінің қалай өңделгеніне және т.б. байланысты.
Жұмыстың орындалу тәртібі
1. Білеушені келбеу жазыктыкқа қойықдар. Көлбеулік бүрышына байланысты ол тыныштық қалпын сактайды немесе жазықтык бойымен төмен қарай сырғанайды (суретте). Трибометрдің еркін жағын баяу көтеріңдер.Қандай да бір һ биіктікте білеуше көлбеу жазықтық бойымен бірқалыпты сырғанайтын мезет гуады. Трибометр үйкеліс бұрышымен орналаскан кезде білеуше сырганамауы мүмкін екенін ескеру керек. Сол кезде трибометрді саусақтың ұшымен жайлап қана тықылдатыңдар. Егер білеуше төмен карай ірқалыпты дәл тапкандарыңды білдіреді.
2. Алынған көлбеу жазықтыктың биіктігі мен табанының ұзындығын өлшеңдер.

3. Тэжірибені бірнеше рет кайталаңдар. Нәтижелерді 6-кестегежазыңдар.

         4.   формуласы   бойынша үйкеліс коэффициентін есептеңдер.

       5.    Үйкеліс   коэффициентінің   орташа мәнін табыңдар. 

       6.   Өлшеулер   нэтижесін   келесі  түрде  жазыңдар: 

      7. Үйкеліс коэффициентінің орташа мәні мен білеуше массасын біле отырып горизонталь қ_ОЙылған тақтайша бойымен білеушенің біркалыпты қозғалысы кезіндегі үйксліс күшін есептеңдер:

1. Алынған нэтижені үйкеліс күшін динамометрмен өлшеу аркылы тексеріңдер (білеуше бірқалыпты орын ауыстырады).
2. Білеуше үстіне екі, содан кейін үш жүк қоиып тәжірибені қайталаңдар.
   1. . Алынған мәліметтерді 7-кестеге жазыңдар.

11 Сырғанау үйкеліс күшінің тірек реакция күшіне (немесе соган тең дене салмағына) тәуелділік графигін салыңдар.
Бакылау сұрақтары
1.   Сырганау үйкеліс күші деп нені айтады?

1. Үйкеліс коэффициенті псні көрсстеді?
2. Үйкеліс коэффициентін канцай формула бойынша есептеуге болады?
3. Сырғанау үйкеліс күшін калай өлшсуге болады?
4. Үйкеліс күтпін кандай формула бойынша есептеуге болады?
5. Тірсектің реакция күші дегсн не?