Тұңғыш кемеңгер

Ыбырай қайтыс болғанда, «Оренбургский листок» газетінде берілген қазанамада оның орыс достары: «Ыбырай Алтынсарин қазақ арасынан шыққан тұңғыш кемеңгер адам еді, ол өзінің қараңғы, көшпелі халқының ішіне еуропалық мәдениеттің жарық сәулесін таратты», деп жазды.
Бұл - Ыбырайдың тарихи еңбегіне берілген зор баға еді және ол күні бүгінге шейін маңызын жойған жоқ.
Ыбырайдың педагогтік, ағартушылық, жазушылық көзқарастары орыстың революцияшыл - демократтарының, озық ойлы ағартушылары мен жазушыларының шығармалары, пікірлері қалыптасты. Ол мектепте жүргенде - ақ Пушкин, Лермонтов шығармаларын оқыған. Бертін келе Герцен, Белинский, Толстой еңбектерімен жақсы таныс болған.
Ыбырайдың әдебиет саласындағы негізгі еңбегі балаларға арналған. Ол өз шығармаларын да, аудармаларын да, қазақтың ауыз әдебиетінен алған үлгілерін де балалардың ой - санасына, ұғымына лайықтап жазды. Шығарманың баланы қызықтыратын оқиғалы болуын, қысқа, тартымды жазылуын қадағалады. Мазмұны жағынан әдебиеттің бала тәрбиесіне тікелей өнеге болатын жағын ескерді. Мұның бәрі Ыбырай Алтынсаринді қазақ балалар әдебиетінің негізін салушы деп айтуға мүмкіндік береді.
Ыбырай көркем әдебиет тілінің тазалығы үшін күресті. Балаларға таза ана тілін үйретуді мақсат етті. Оның қазақ тілін былғап, татар, парсы сөздерімен араластырып жүрген діни адамдармен күресі мұңы анық дәлелдейді.
Ыбырай жалаң үгіттің ақыны емес, ол - өз кезінің ең әсерлі, ықпалды, жаңашыл жазушысы. Оқушы жастардан бастап, бүкіл халыққа пайдалы ең жақсы әдет - салттарды, өмірге тиімді кәсіп түрлерін, озат оқу - білімді, адамгершілік қасиеттерді сіңіру үшін күресті. Бұл мәселелер Ыбырай кезінің сол дәуір ұсынған ең келелі де керекті жаңа тілектері еді.
Ыбырай шашқан тәлім - тәрбие ұрығы зая кеткен жоқ. Ыбырай мектебі кейін қазақ ішінде білім ошағының жүздеген жаңа орындарына негіз болды.
Сөйтіп, Ыбырай шын мағынасында, оның орыс достары дәл көрсеткендей, «қазақ арасынан шыққан тұңғыш кемеңгер» болды, өз еліне «Еуропа мәдениетінің жарық сәулесін таратты». Қазақтың жазба әдебиетінің негізін салушы және оны озық ойлы әдебиеттердің арнасына түсіруші есебінде де ол ірі қайраткер болып саналады.Галпай Ұлжан Әсенқызы, Филология және әлем тілдері факультетінің 1 - курс студенті Ф. Қозыбақова, ғылыми жетекшісі  Әл - Фараби атындағы ҚазҰУ тарих және археология, этнология факультетінің Қазақстан тарихы кафедрасының профессоры