Сабақ жоспарлары / Физика
Жазық айна. Сфералық айналар. - Физика, 8 сынып, 61 - сабақ
Сабақтың тақырыбы: Жазық айна.Сфералық айналар.
Сабақтың мақсаты:
Сабақтың әдіс-тәсілдері: Әңгіме, лекция, дискуссия, кітаппен жұмыс.
Сабақтың көрнекіліктері: плакаттар, суреттер,
Сабақтың барысы:
І. ДК. Ұйымдастыру кезеңі:
1. Сәлемдесу;
2. Оқушыларды түгендеу;
3. Сынып болмесінің тазалығын тексеру;
4. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру (жұмыс орны, отырыстары, сыртқы түрлері);
5. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
ІІ. ДК. Үй тапсырмасын тексеру, қайталау.
А) теориялық білімдерін тексеру.
Ә) практикалық тапсырмаларын тексеру.
Б) есептерін тексеру.
ІІІ.ДК Білімді жан-жақты тексеру./ ІV. ДК. Жаңа материалды қабылдауға әзірлік, мақсат қою.
1) Адам көзіне тікелей жарық келіп түспеген жағдайда көру мұмкін бе?
Неліктен көзге көрінбейтін жарық сәулелері түтінделген ауада көзге көрінетін болады?
2) Жарықтың шағылуының бірінші және екінші заңдарының тұжырымдамасын айтып беріңдер. Түсу және шағылу бұрыштары калай есептеледі?
3) Жарық сәулелерінін қайтмдылығын калай тусінуге болады?
V. ДК.Жаңа материалды меңгерту:
Жазық айна.Нәрсенін кескіні (айнаның сыртыңдағы). Адам көзінде кескіннін пайда болу механизмін түсіндіру. Жазык айнада жарқырауык нуктенің кескінІн алу. Жалған кескін уғымын беру.
Жазық айнадағы нәрсе кескінінің ерекшеліктері: 1) кескін жалға»; 2) тура;
3) өлшемі нәрсенің өлшеміне тең; 4) нәрсе айна алдында кандай қашыктықга тұрса, кескін айнаның ар жағында сондай аралыкта орналасады;
Жазык айнаның жарықты шағылдыруыньщ ерекшелігі - келіп гүскен жарықтьщ 70-90 %-ін шағылдырады.
Сфералық айналар.Ойыс немесе дөңес сфералық айналар. Сфералық айнада кескін алу.
Сфералык айнанын сипаттамалары (айнаның төбесі, центрі, бас оптикалык осі, фокусы жэне фокус аралығы)
Айна алдында зат т±рса, онда айнаның ар жағында да сондай зат т±рғандай болып кµрінеді. Айнадан бізге кµрінетін кµріністі заттың кескіні деп атайды.
Неліктен біз затты ол т±рмаған жерден кµреміз?
Осы с±раққа жауап беру ‰шін біз жазық айнада кескін қалай пайда болатынын қарастыралық. Айна алдында қандайда бір жарқырайтын S н‰ктесі орналассын (79-сурет). Осы н‰ктеден т‰сетін барлық сєулелерден, қарапайым түрде түсіндіру ‰шін ‰ш сєулені SО, SО1 жєне SО2 - ні таңдап алайық. Б±л сєулелердің єрқайсысы жарықтың шағылу заңы бойынша шашырайды, яғни қандай б±рышпен т‰ссе сол б±рышпен шашырайды. Шашырағаннан кейін б±л сєулелер шашыраңқы шоқ т‰рінде бақылаушының кµзіне т‰седі. Егер шағылған сєулелерді айнадан єрі қарай созатын болсақ, онда олар қандай да бір S1 н‰ктесінде тоғысады. Осы н‰кте S н‰ктесінің кескіні болып табылады. Бақылаушы осы арадан жарық кµзін кµреді.
S1 кескіні жорамал деп аталынады, µйткені олар нақты сєулелердің қиылысуынан емес олардың айна артындағы жорамал созындысынан пайда болады (Егер б±л кескін нақты жарық сєулелерінің қиылысуынан пайда болған н‰кте болса, онда ол нақты деп аталушы еді).
Сонымен жазық айнадағы кескін єрқашан да жорамал болады. Сол себепті сіз айнаға қараған кезде алдыңыздан нақты емес, жорамал кескін кµресіз. ‡шб±рыштардың теңдік белгісін пайдаланып (79-суретті ќара) S1О = ОS екенін дєлелдеуге болады. Б±л, жазық айнадағы кескін одан жарық кµзі қандай қашықтықта болса, сондай қашықтықта пайда болатындығын кµрсетеді.
ퟀ�Тєжірибеге ж‰гінейік, столға жазық шынының бµлігін қоялық. Шыны жарықтың бір бµлігін шағылдыратындықтан оны айна ретінде пайдалануға болады. Шыны мµлдір болғандықтан біз бір мезгілде оның артында не бар екенін кµре аламыз. Шыны алдына жанған май шамды қояйық (80-сурет). Шыны артында жорамал кескіні пайда болады (егер шамның кескініне қағаз қиындысын қойсақ, ол єрине жанбайды. Шынының екінші жағына (біз кескінді кµретін бµлікке) сондай , бірақ жанбаған май шамды қойып, алдыңғы кескінмен беттескенге дейін жылжытайық (сонда ол жанған сияқты кµрінеді). Енді жанған шамнан шыныға дейінгі жєне шыныдан оның кескініне дейінгі қашықтықты µлшейік. Б±л қашықтықтар тең болып шығады.
Тєжірибеден шамның биіктігіне кескіннің биіктігі сай келетін кµреміз.
Қорытынды жасап, былай айтуға болады: Жазық айнадағы заттың кескіні єрқашанда 1) жорамал; 2) тура, яғни тµңкерілмеген; 3) заттың µлшеміне сєйкес келеді; 4) айнадан қандай қашықтықта болса, сондай қашықтықта пайда болады. Басқа сµзбен айтқанда жазық айнадағы заттың кескіні айна жазықтығына қарағанда затқа симметриялы болады.
81-суретте жазық айнада кескін салу кµрсетілген. Зат АВ стрелкасы т‰рінде болсын. Оның кескінін салу ‰шін:
1) А н‰ктесінен айнаға перпендикуляр т‰сіріп, оны айнадан кейін тура сондай қашықтыққа созып А1 н‰ктесі деп белгілейміз;
2) В н‰ктесінен айнаға перпендикуляр т‰сіреміз жєне оны айнадан кейін сондай қашықтыққа созып В1 н‰ктесі деп белгілейміз:
3) А1 жєне В1 н‰ктелерін қосамыз.
Пайда болған А1 В1 кесіндісі АВ стрелкасының жорамал кескіні болады.
ퟃ�Бір қарағанда зат пен оның кескіні арасында ешқандай айырмашылық жоқ сияқты. Шын мєнінде олай емес. Айнадан µзіңіздің оң қолыңыздың кескініне қараңыз. Б±л кескінде саусақтар сол қолдікі сияқты болып орналасқанын кµресіздер. Б±л кездейсоқ емес: айналық шағылу єрқашанда оңды солға жєне керісінше ауыстырады.
Оң мен солдың айырмашылығы ж±рттың бєріне ±най бермейді. Кейбір симметрияға єуесқойлар µздерінің єдеби шығармаларында солдан оңға қарай да, оңнан солға қарай да бірдей оқылатындай етіп жазуға тырысады (м±ндай айналмалы тіркестер – палиндром деп аталады). Мысалы: “Кинь лед зебре, бобер, бездельник”.
Жануарлар айнадағы µз кескінін єр т‰рлі қабылдайды. Біреулері оны байқамайды, ал ол басқаларында айқын қызығушылық туғызады. Єсіресе ол маймылдарда кµп қызығушылық туғызады. Маймылдарға арналған ашық вольердің қабырғасына ‰лкен айна ілген кезде оның маңына барлық т±рғындар жиналған. Маймылдар айнадан шықпай к‰ні бойы µздерін кµрумен болған. Тек µздерінің с‰йікті тағамдарын єкелгенде ғана ашыққан жануарлар ж±мыскер єйелдің шақыруына б±рылған. Бірақ, зоопаркті бақылаушылардың біреуінің айтуы бойынша айнадан бірнеше қадам шегінген олар айна артындағы жолдастарының кете бастағанын байқаған. Соңынан айнаны алуға тура келген.
Адам µмірінде айна ең соңғы орын алмайды, оны т±рмыста да техникада да пайдаланады.
Жазық айна арқылы кескін алуды мысал ‰шін, перископта (гректің “перископео” айналаға қараймын, шоламын) қолдануға болады. Ол — танкіден, с‰ңгуір қайықтан жєне єр т‰рлі жасырын орындардан бақылау жасау ‰шін қызмет ететін оптикалық қ±рал (82-сурет).
Жазық айнаға т‰сетін параллель сєулелер шоғы айнадан шағылғаннан кейін де параллель болады (83, а-сурет). Атап айтқанда осындай шағылу айналық деп аталынады. Айналық шағылудан басқа шағылудың µзге т‰рі болады, онда қандай да бір бетке т‰сетін параллель шоқтар сєулесі шағылғаннан кейін олардағы µте кішкене тегіс емес беттерден шашырап барлық м‰мкін болатын бағытта таралады (83, б-сурет), м±ндай шағылу диффузиялық деп аталады. Оны тегіс емес, кедір-б±дыры бар жєне мµлдір емес зат беттері туғызады. Диффузиялық шашырау негізінде бізді қоршаған заттарды кµре аламыз.
VІ. ДК. Оқытылып отырған оқу материалын қабылдаудағы оқушы түсінігін тексеру.
§65,66 сұрақтарын талдау.
VІІ. ДК. Оқытылып отырған оқу материалын бекіту немесе дағдыландыру жұмыстарын жүргізу.
VIІI.ДК. Бағалау. Үй тапсырмасын беру: §65,66 сұрақтарын талдау.
- Білімділік мақсаты: жазық және сфералық айналарда кескін алуды түсіндіру; жалған кескін ұғымын 6еру, жазық айнада пайда болған кескіннің ерекшеліктерін айқындау;
- Дамытушылық мақсаты: Оқушылардың білім деңгейін және білім мазмұнының тұрақтылығы мен оны игерудегі іскерлік пен дағдыны бақылау.
- Тәрбиелік мақсаты: Адамгершілікке, ұқыптылыққа, алғырлыққа, отансүйгіштікке, табиғатты аялауға, сыйластық пен әдептілікке баулу.
Сабақтың әдіс-тәсілдері: Әңгіме, лекция, дискуссия, кітаппен жұмыс.
Сабақтың көрнекіліктері: плакаттар, суреттер,
Сабақтың барысы:
І. ДК. Ұйымдастыру кезеңі:
1. Сәлемдесу;
2. Оқушыларды түгендеу;
3. Сынып болмесінің тазалығын тексеру;
4. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру (жұмыс орны, отырыстары, сыртқы түрлері);
5. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
ІІ. ДК. Үй тапсырмасын тексеру, қайталау.
А) теориялық білімдерін тексеру.
Ә) практикалық тапсырмаларын тексеру.
Б) есептерін тексеру.
ІІІ.ДК Білімді жан-жақты тексеру./ ІV. ДК. Жаңа материалды қабылдауға әзірлік, мақсат қою.
1) Адам көзіне тікелей жарық келіп түспеген жағдайда көру мұмкін бе?
Неліктен көзге көрінбейтін жарық сәулелері түтінделген ауада көзге көрінетін болады?
2) Жарықтың шағылуының бірінші және екінші заңдарының тұжырымдамасын айтып беріңдер. Түсу және шағылу бұрыштары калай есептеледі?
3) Жарық сәулелерінін қайтмдылығын калай тусінуге болады?
V. ДК.Жаңа материалды меңгерту:
Жазық айна.Нәрсенін кескіні (айнаның сыртыңдағы). Адам көзінде кескіннін пайда болу механизмін түсіндіру. Жазык айнада жарқырауык нуктенің кескінІн алу. Жалған кескін уғымын беру.
Жазық айнадағы нәрсе кескінінің ерекшеліктері: 1) кескін жалға»; 2) тура;
3) өлшемі нәрсенің өлшеміне тең; 4) нәрсе айна алдында кандай қашыктықга тұрса, кескін айнаның ар жағында сондай аралыкта орналасады;
Жазык айнаның жарықты шағылдыруыньщ ерекшелігі - келіп гүскен жарықтьщ 70-90 %-ін шағылдырады.
Сфералық айналар.Ойыс немесе дөңес сфералық айналар. Сфералық айнада кескін алу.
Сфералык айнанын сипаттамалары (айнаның төбесі, центрі, бас оптикалык осі, фокусы жэне фокус аралығы)
Сфералык айнада алынатын кескіннің түрлері
Айнада кескін салу
Беті жазықтық т‰ріндегі айна жазық айна деп аталады. Сфералық жєне параболалық айналардың беті басқадай болады. Қисық айналарды біз қарастырмаймыз. Єдетте жазық айна кµп қолданылатындықтан біз тек соған ғана тоқталамыз.Айна алдында зат т±рса, онда айнаның ар жағында да сондай зат т±рғандай болып кµрінеді. Айнадан бізге кµрінетін кµріністі заттың кескіні деп атайды.
Неліктен біз затты ол т±рмаған жерден кµреміз?
Осы с±раққа жауап беру ‰шін біз жазық айнада кескін қалай пайда болатынын қарастыралық. Айна алдында қандайда бір жарқырайтын S н‰ктесі орналассын (79-сурет). Осы н‰ктеден т‰сетін барлық сєулелерден, қарапайым түрде түсіндіру ‰шін ‰ш сєулені SО, SО1 жєне SО2 - ні таңдап алайық. Б±л сєулелердің єрқайсысы жарықтың шағылу заңы бойынша шашырайды, яғни қандай б±рышпен т‰ссе сол б±рышпен шашырайды. Шашырағаннан кейін б±л сєулелер шашыраңқы шоқ т‰рінде бақылаушының кµзіне т‰седі. Егер шағылған сєулелерді айнадан єрі қарай созатын болсақ, онда олар қандай да бір S1 н‰ктесінде тоғысады. Осы н‰кте S н‰ктесінің кескіні болып табылады. Бақылаушы осы арадан жарық кµзін кµреді.
S1 кескіні жорамал деп аталынады, µйткені олар нақты сєулелердің қиылысуынан емес олардың айна артындағы жорамал созындысынан пайда болады (Егер б±л кескін нақты жарық сєулелерінің қиылысуынан пайда болған н‰кте болса, онда ол нақты деп аталушы еді).
Сонымен жазық айнадағы кескін єрқашан да жорамал болады. Сол себепті сіз айнаға қараған кезде алдыңыздан нақты емес, жорамал кескін кµресіз. ‡шб±рыштардың теңдік белгісін пайдаланып (79-суретті ќара) S1О = ОS екенін дєлелдеуге болады. Б±л, жазық айнадағы кескін одан жарық кµзі қандай қашықтықта болса, сондай қашықтықта пайда болатындығын кµрсетеді.
ퟀ�Тєжірибеге ж‰гінейік, столға жазық шынының бµлігін қоялық. Шыны жарықтың бір бµлігін шағылдыратындықтан оны айна ретінде пайдалануға болады. Шыны мµлдір болғандықтан біз бір мезгілде оның артында не бар екенін кµре аламыз. Шыны алдына жанған май шамды қояйық (80-сурет). Шыны артында жорамал кескіні пайда болады (егер шамның кескініне қағаз қиындысын қойсақ, ол єрине жанбайды. Шынының екінші жағына (біз кескінді кµретін бµлікке) сондай , бірақ жанбаған май шамды қойып, алдыңғы кескінмен беттескенге дейін жылжытайық (сонда ол жанған сияқты кµрінеді). Енді жанған шамнан шыныға дейінгі жєне шыныдан оның кескініне дейінгі қашықтықты µлшейік. Б±л қашықтықтар тең болып шығады.
Тєжірибеден шамның биіктігіне кескіннің биіктігі сай келетін кµреміз.
Қорытынды жасап, былай айтуға болады: Жазық айнадағы заттың кескіні єрқашанда 1) жорамал; 2) тура, яғни тµңкерілмеген; 3) заттың µлшеміне сєйкес келеді; 4) айнадан қандай қашықтықта болса, сондай қашықтықта пайда болады. Басқа сµзбен айтқанда жазық айнадағы заттың кескіні айна жазықтығына қарағанда затқа симметриялы болады.
81-суретте жазық айнада кескін салу кµрсетілген. Зат АВ стрелкасы т‰рінде болсын. Оның кескінін салу ‰шін:
1) А н‰ктесінен айнаға перпендикуляр т‰сіріп, оны айнадан кейін тура сондай қашықтыққа созып А1 н‰ктесі деп белгілейміз;
2) В н‰ктесінен айнаға перпендикуляр т‰сіреміз жєне оны айнадан кейін сондай қашықтыққа созып В1 н‰ктесі деп белгілейміз:
3) А1 жєне В1 н‰ктелерін қосамыз.
Пайда болған А1 В1 кесіндісі АВ стрелкасының жорамал кескіні болады.
ퟃ�Бір қарағанда зат пен оның кескіні арасында ешқандай айырмашылық жоқ сияқты. Шын мєнінде олай емес. Айнадан µзіңіздің оң қолыңыздың кескініне қараңыз. Б±л кескінде саусақтар сол қолдікі сияқты болып орналасқанын кµресіздер. Б±л кездейсоқ емес: айналық шағылу єрқашанда оңды солға жєне керісінше ауыстырады.
Оң мен солдың айырмашылығы ж±рттың бєріне ±най бермейді. Кейбір симметрияға єуесқойлар µздерінің єдеби шығармаларында солдан оңға қарай да, оңнан солға қарай да бірдей оқылатындай етіп жазуға тырысады (м±ндай айналмалы тіркестер – палиндром деп аталады). Мысалы: “Кинь лед зебре, бобер, бездельник”.
Жануарлар айнадағы µз кескінін єр т‰рлі қабылдайды. Біреулері оны байқамайды, ал ол басқаларында айқын қызығушылық туғызады. Єсіресе ол маймылдарда кµп қызығушылық туғызады. Маймылдарға арналған ашық вольердің қабырғасына ‰лкен айна ілген кезде оның маңына барлық т±рғындар жиналған. Маймылдар айнадан шықпай к‰ні бойы µздерін кµрумен болған. Тек µздерінің с‰йікті тағамдарын єкелгенде ғана ашыққан жануарлар ж±мыскер єйелдің шақыруына б±рылған. Бірақ, зоопаркті бақылаушылардың біреуінің айтуы бойынша айнадан бірнеше қадам шегінген олар айна артындағы жолдастарының кете бастағанын байқаған. Соңынан айнаны алуға тура келген.
Адам µмірінде айна ең соңғы орын алмайды, оны т±рмыста да техникада да пайдаланады.
Жазық айна арқылы кескін алуды мысал ‰шін, перископта (гректің “перископео” айналаға қараймын, шоламын) қолдануға болады. Ол — танкіден, с‰ңгуір қайықтан жєне єр т‰рлі жасырын орындардан бақылау жасау ‰шін қызмет ететін оптикалық қ±рал (82-сурет).
Жазық айнаға т‰сетін параллель сєулелер шоғы айнадан шағылғаннан кейін де параллель болады (83, а-сурет). Атап айтқанда осындай шағылу айналық деп аталынады. Айналық шағылудан басқа шағылудың µзге т‰рі болады, онда қандай да бір бетке т‰сетін параллель шоқтар сєулесі шағылғаннан кейін олардағы µте кішкене тегіс емес беттерден шашырап барлық м‰мкін болатын бағытта таралады (83, б-сурет), м±ндай шағылу диффузиялық деп аталады. Оны тегіс емес, кедір-б±дыры бар жєне мµлдір емес зат беттері туғызады. Диффузиялық шашырау негізінде бізді қоршаған заттарды кµре аламыз.
VІ. ДК. Оқытылып отырған оқу материалын қабылдаудағы оқушы түсінігін тексеру.
§65,66 сұрақтарын талдау.
VІІ. ДК. Оқытылып отырған оқу материалын бекіту немесе дағдыландыру жұмыстарын жүргізу.
VIІI.ДК. Бағалау. Үй тапсырмасын беру: §65,66 сұрақтарын талдау.
Пікір қалдыру (0)
Пікірлер:
Ұқсас жаңалықтар:
Басқа жаңалықтар: