Биологиядан ҰБТ-ге дайындық хронологиясы

1мм³ қанда эритроцит саны – 5 млн-ға жақын
1 гр. Май ыдырағанда бөлінетін энергия-38,9 кДж
1гр. көмірсу ыдырағанда бөлінетін жылу мөлшері-17,6кДж
14-15 жастағы жасөспірімдердің қалыпты ұйқысының уақыты-8 сағат
Абиогенез – тіршіліктің пайда болуын бастапқы бейорганикалық қосылыстардан біртіндеп орг.қосылыстардың түзілуі арқылы түсіндіретін ғылыми теория.
Автотомия - өздігінен құйрығын үзу
Агроценоз – мәдени өсімдіктерден тұратын биогеоценоздар.
Агроценоздарда – тыңайтқыш қолдан беріледі
Агроценоздың биогеоценоздан айырмашылығы – қосымша энергия жұмсауы
Ағзадағы күрделі биологиялық сүзгіш – бүйрек
Ағзалардың бірдей тіршілік ортасының бірдей тіршілік жағдайларына көшкен кездегі ұқсас белгілерінің дамуы – Конвергенция
Ағзалардың белгілі бір ортаға өзінің тіршілігін сақтап бейімделуі – табиғи сұрыпталу
Ағзада Н дәрумені жетіспегенде тері ауруы дерматит пайда болады
Ағзадағы заттардың ыдырауы - диссимиляция
Ағзаның гуморальдық реттелуіне қатысатын ұлпа – Дәнекер
Ағзаның иммунитет жүйесін құрайтын қан компоненті – лейкоцит
Адам ағзасындағы бауырдың негізгі қызметі – мүшелердің тіршілігінен пайда болған ағзадағы улы заттарды залалсыздандыру
Адамның омыртқа саны-33-34
Адам өкпесі неше бөліктен тұрады-2
Адам бұлшықетінде түзілетін ақуыз – миозин
Адам жасушасындағы жұп аутосом хромосомалар – 23
Адам қарын сөлінің құрамында болатын тұз қышқылы – бактерияларды өлтіреді және ферменттердің белсенділігін арттырады
Адам ұйқысы қанғанда – мин.заттар көптеп бөліне бастайды
Адам ұрығында жүйке жүйесінің түзілуі басталады – 3 апталық ұрығында
Адам экологиясы – адамның тіршілігіне қатысты экология саласы
Адамда аталық жыныс жасушаларының атауы-сперматозоидтар
Адам жүрегінің бөлігі – 4 
Адам демалуға болатын ауадағы оттегі мөлшері-21 пайыз
Адам ағзасы мүшелері қызметіне қарай бөлінеді – 12 мүшеге
Адам өмірінің ұйөымен өтуі – үштен бірі
Адамға бөсір ауруын тудыратын жұмыр құрт - ішексорғы
Адамның қаны – иммунды қызмет атқарады
Адамның және жас баланың тік ішегінде паразиттік тіршілік ететін жұмыр құрттар типі – үшкірқұрт
Адамның тәулік сайын түсетін шашының саны-100
Адамның бүйенінде тіршілік ететін жұмыр құрт – үшкірқұрт
Адамның шығу тегін,тарихи даму кезңдерін зерттейтін ғылым саласы-антропология
Адам мен жануарлардың мінез-құлығын зерттейтін ғылым-этология
Азональдылық – табиғат белдеулерінің жүйелілік тәртібінің ауытқуы
Айқын өзгергіштік – түрдің сыртқы орта жағдайларының әсерінен өзгеріске ұшырауы. Бұл өзгергіштік тұқым қуаламайды. Қазіргі кезде модификациялық өзгергіштік деп аталады.
Айқын емес өзгергіштік  - организм гендерінің немесе хромосомаларының өзгеруі. 
Жас\лар бөліну кезінде барлық гендер екі еселенеді, өзгеріске ұшырағандар ұрпаққа беріледі. Ол әртүрлі сыртқы орта факторларының әсерінен гендердің өзгеруі болып табылады.
Айқас тозаңданатын өсімдіктер селекциясында әр түрлі тармақтары өзара тозаңдандыру – Линияаралық гибридтер
Айқұлақ ұрықтанғаннан кейін жұмыртқада дернәсіл дамиды
Аксон тармақтарының ұшы - рецептор
Ақсу-Жабағылы – Талас Алатауы, 1926
Ақуызды ыдырататын фермент - пепсин
Алакөл – Алматы облысы, 1998
Алғашқы аңдар мекені - Австралия
Аллель – белгінің дамуын анықтайтын гендердің бір немесе бірнеше жұбы
Аллельдік гендердің орналасуы – гомологты хромосомада
Аллополиплоидия - әр түрлі түр және туыстардың тұтас геномдарын қосу
Алматы – Іле Алатауы, 1931
Алқа тұқымдасынын гүліндегі күлте жапырақшаларының саны-5
Алғаш рет темекі теңбілі вирусын ашты-1892ж.Д.И.Ивановский
Алғаш құрлыққа шыққан омыртқалы жануарлар-қосмекенділер
Амплификация – ДНҚ-ның немесе геннің санының бірнеше есе өсуі
Амилаза – сілекей құрамында көмірсуларды ыдырататын фермент
Амин қышқлының құрамына кіретін топтар – СООН, NH2
Анемохория – ауа ағынымен жемістердің таралу типі(қайың, жөке, бақбақ, терек, мақта, орхидея)
Ана құрсағында нәрестенің дамуы-280 күн
Аналықтың жуандаған жері-жатын
Антигендер – қанда және басқа ұлпаларда антидене түзетін ағза үшін бөгде заттар
Антибиотиктер – микробтардың өсуін тежеп, оларды жоятын заттар
Антидене – ағзаға бөгде протеиндер енгенде түзіліп, оның зиянды әсерін жоятын протеинді заттар
Анаболизм – тірі орг\дің қоршаған ортадан түрлі заттарды алып, өзінің тіршілік қажетіне айналдыру процесі
«Анализатор» деген ұғымды алғаш атаған ғалым - Павлов
Аналогтік мүше – атқаратын қызметі ұқсас, шығу тегі, дамуы әртүрлі мүшелер. 
Антропогендік ландшафтылар – адамның тікелей немесе жанама әсер етуінен өзгерген табиғи кешендер жиынтығы
Антропогенез – антропология ғылымының, адамның шығу тегін, тарихи даму кезеңдерін және нәсілдік ерекшеліктерін зерттейтін саласы.
Антропология – адамды жан-жақты зерттейтін кешенді ғылым.
Антропоморфоз – адам эволюциясындағы арғы тектерінің дене құрылысында адамға тән сыртқы келбеттің пайда болуы.
Арал мен Каспийде кездесетін гүлге ұқсас көп аяқты - Актиния
Арахноидит деген – мидың торлы қабықшасының қабынуы
Ароморфоз – орг\дің қарапайымнан күрделіге қарай дамуы; эволюцияның негізгі бағыты; эволюциялық өзгерістердің құрылым деңгейлерін күрделендіретін бейімділік; әр алуан тіршілік жағдайында пайда болып, ағзаның құрылым деңгейін күрделендіретін эволюциялық өзгеріс
Аршаның бүрінен – дәрі жасалады
Архантроптар – геологиялық замандарда тіршілік етіп, кейіннен жойылып кеткен адамдардың жиынтық тобы(ежелгі адамдар, Ноmo erectus)
Асқазанның бұлшықеті – бірыңғай салалы
Ас қорыту жүйесінде суды көбірек сіңіретін мүше – тоқ ішек
Асқорыту жүйесінің қоректік заттарды сіңіруге қатысатын бөлімі – аш ішек
Асқорыту жүйесінің гуморальдық реттелуі – қан арқылы хим.заттардың олардың жұмысына әсер етуі
Ас қорыту жүйесінің мүшелерінің жұмысын бұзатын зат-алкоголь
Астық тұқымдасында бір үйлі өсімдік - жүгері
АТФ синтезделетін өсімдік жасушаларының органоиды – пластидтер
Ақуыз(нәруыз)молекуласының мономерлері-аминқышқылдар
Ата-тегі арқылы берілетін белгілерді зерттейтін генетикалық әдіс - гибридологиялық
Атавизм – бір түрге жататын орг\дің кейбір дараларында арғы ата тектерінде болатын жеке мүшелердің оқта-текте пайда болуы
Атмосфера – Жердің ауа қабаты
Аустралопитек – адамтектес маймылдардың геологиялық замандарда тіршілік етіп, кейіннен жойылып кеткен тобы(оңт.маймылы)
Ауа температурасы 12⁰-20⁰аралықта себіледі – темекі
Ауылшаруашылық өсімдіктерге зиян келтіретін бунақденелі – астық қиғысы
Ауылшаруашылық малдарының терісіне жұмыртқа салатын – бөгелектер
Ауылшаруашылық зиянкестеріне қарсы қолданылады – сарымсақ
Ауырсынуды сезетін сезім - ноцицептор
Аутэкология – жеке орг\дің тіршілігін табиғи ортамен байланыстырып зерттейтін экология саласы
Аутбридинг – туыс емес дараларды шағылыстыру
Ашық жерде тіршілік ететін орг-дің жауынан қорғануы үшін қажетті бейімделушілік – бүркеніш рең
Аэробионттар – тіршілігінің бір кезеңдері ауа кеңістігінде өтетін орг\дер.
Әлеуметтік дарвинизм – қоғамның тарихи даму себептерін тікелей биологиялық тіршілік үшін күрес және табиғи сұрыпталу заңдылықтарымен түсіндіретін кертартпа теория
Әлеуметтік жүйе – адам қауымдастығын қамтитын эколог.жүйелер
Әлеуметтік экология – адам қоғамына қатысты эколог.зерттеулер саласы
Бактериялар – біржасушалы, ядросы толық қалыптаспаған ағзалар
Бактерия талшығының маңызы – қозғалуға
Бактерияның споралары топырақта сақталады – 20-30 жыл
Бактериофагтар – бактерияның ішінде дамитын вирустар
Бақаның алдыңғы аяғының бөлімдері – қар, білек, алақан
Бақаның табанының саусағының саны - 5
Балықтарда ми пайда болды - Палеозой
Балық, қосмекенді және сүтқоректілердің ішкі мүшелерінде паразиттік тіршілік ететін құрттар – трематодтар
Балық бауырында, етінде, жұмыртқада болатын ағзада калий мен фосфор тұздарының алмасуын реттейтін дәрумен – Д витамині
Балықтардың қанайналым жүйесі – бір қанайналым шеңбері
Барсакелмес – Барсакелмес аралы, 1939
Балдыр жасушасына жасыл түс береді-хроматофор
Бастапқы жалпы өнім – белгілі бір уақыт аралығында өсімдіктердің фотосинтез процесінде түзілген орг.заттардың жалпы мөлшері
Бастапқы(І реттік)өнім – белгілі бір уақыт аралығында белгілі бір аудан не көлем өлшемінде продуценттер түзетін орг.заттардың мөлшері
Бастапқы таза өнім - өсімдіктердің тыныс алуына қатыспайтын бастапқы жалпы өнімнен қалған әрі консументтер мен редуценттердің қажетіне жарайтын өнім мөлшері
Батыс Алтай – Шығыс Қазақстан облысы, 1992
Бауыр мен ұйқы безінің өзектері ашылатын мүше – Ұлтабар 
Бауыр мен бұлшық ет мүшелерде глюкозадан түрленеді – гликоген
Бауыр өзегі ашылады-ұлтабарға
Бауырсорғыштың дамуы: жұмыртқа-кірпікшелі дернәсіл-құйрықты дернәсіл-құйрықсыз дернәсіл-циста-ересек ағза
Бауырсорғыштың қоректенуі – тек бауыр жасушаларымен?
Бейімделушілік – орг\дің қоршаған орта жағдайларында тіршілік ету үшін белгілі қасиеттерінің пайда болуы.
Бейорг.заттарды сіңіріп, орг.заттарды түзетін ағзалар - өсімдіктер
Безгек ауруын қоздыратын паразитті ашқан-А.Лаверан
Безгек паразитінің таралуы – эритроциттер арқылы
Бентос – құрлықтағы су айдындарының және теңіздердің терең қабатында, су түбінде тіршілік ететін орг\дер жиынтығы.
Бидайдың аталығы - 3
«Биогенді заттар» - тікелей тірі орг\дің қалдықтары және олардың тіршілік әрекеттерінен пайда болған заттардың жиынтығы. 
Биоәртүрлілік – Жер шарындағы орг\дің түр жағынан көптүрлілігі.
Биогендік миграция – биосферадағы хим.элементтердің тірі орг\дер арқ.үнемі айналымда болуы
Биогенез – тіршіліктің пайда болуын тікелей тірі орг\дің тіршілік әрекеті арқ. түсіндіретін ғылыми теория
Биогенетикалық заң - әрбір дара өзінің жеке дамуы кезінде өз түрінің тарихи дамуын қысқаша қайталауы.Авторы – Ф.Мюллер және Э.Геккель 
Биогеографиялық аймақтар – Жер шарында тірі организмдердің таралу заңдылықтарын айғақтай түсетін әрі кең ауқымды қамтитын аумақтар
Биогеоценоз – тарихи даму барысында белгілі бір кеңістік аймағында қалыптасқан тірі орг\дер мен табиғи орта жағдайларының табиғи бірлестігі
Биожанама заттар - әрі тірі орг\дің, әрі қоршаған орта заттарының қосылуынан пайда болған заттар жиынтығы
Биол-қ айналым – табиғаттағы экожүйелердің өз ішінде үнемі жүріп отыратын табиғи процесс. Оны кейде ішкі айналым деп те атайды.
Биол-қ ластану – орг\дің әртүрлі жұқпалы аурулармен залалдануы
Биол-қ өнімділік – белгілі бір уақыт аралығында, белгілі бір аудан не көлем өлшемінде экожүйелерде түзілетін орг.заттардың мөлшері
Биол-қ прогресс – түрдегі даралар санының артуы, ареалдың кеңеюі, жаңа түрлердің түршелердің популяцияның пайда болуы.
Биол-қ регресс – биол-қ прогресске кері процесс.
Биомасса – белгілі бір өлшем бірлігі б\ша алынған бір түр дараларының, бірнеше түр топтарының немесе орг\дер бірлестігінің, не құрғақ немесе кептірілмеген жалпы салмағы.
Биосфера – Жер ғаламшарының тіршілік аймағы таралған қабаты
Биосферада атом энергиясын пайдаланғанда – радиоактивті сәулелер жинақталады
Биосфера өзін-өзі реттейді – зат пен энергия айналымы болса
Биосфера тіршілігін тұңғыш рет 1802 жылы енгізген – Ж.Б.Ламарк
Биосфера эволюциясы – Жер ғаламшарында тіршіліктің пайда болуы, оның үнемі өзгеруі және дамып отыруы
Биосфералық мониторинг – биосфера щегіндегі ауытқуларға бақылуы жасау, баға беру және болжау
Биосфералық қорықтар – халықаралық деңгейде қорғауға алынған қорықтар
Биосфераның біртұтастылығы – табиғаттың барлық құрамбөліктерінің біртұтас жүйе ретінде қарастырылуы
Биттердің ауыз мүшесі-шаншып сорғыш
Бластула-бір қабатты ұрық
Биоэкология – тірі организмдер биологиясын, оның тіршілік ортасындағы өзгерістерін, адамның іс-әрекетімен байланыстырып зерттейтін экология саласы
Биоэкологиялық мониторинг – тірі организмдердегі бақылау жасау, баға беру және болжау
Бөбек кезеңі – 1 жасқа дейін
Біздің ең алға басқан ата-тектеріміз – нендертальдықтар
Бір-бірінен екі жұп белгі бойынша ажыратылатын дараларды шағылыстыру – дигибридті шағылыстыру
Бір жасущада – 1000-ға дейін ақуыздың түрі болады
Бір өсімдіктің бүршігін алып, екінші өсімдікке будандастыру – телу
Бір үйлі өсімдік - қияр
Бір тәулікте ересек адамға қажетті майдың мөлшері – 100г
Бір түбірлі тістер – иттіс, күректіс
Бірінші болып таза асқазан өлін алған ғалым – Павлов(сілекей безін және қарындағы астың қорытылуын зерттеген)
Бірінші ретті консументтерге жататындар - өсімдікқоректі жануарлар
Бунақденелілер арқылы айқас тозаңданатын өсімдік – шие
Бунақденелілердің құрлықта дамитын дернәсілі – нимфа
Бунақденелілердің кеңінен таралу дәуірі – Кайнозой
Бунақденелілердің қанының атқаратын қызметі – қоректік заттарды тасымалдайды
Бунақталған тамырсабағы бар споралы өсімдік - қырықбуын
Бүйректен әрбір 5 минут сайын ересек адамда сүзілетін қанның мөлшері – 5л
Бүйректің сыртқы қабаты – қыртыс қабат
Бүйректің пішіні-үрмебұршақ тәрізді
Бүйректің орналасуы-бел омыртқаның екі жағы
Бүйректің ең қауіпті ауруы - Нефрит
Бүркеніш рең – шөлді мекендейтін кесірткелер, арыстандар, қарақұйрықтардың сары түсінің басым болуы
Бүршіктік қатар(вариация) – түрлі жеміс ағаштарының бүршіктеріндегі өзгергіштік
Бұғылардың негізгі азығы – Кладония
Бұлшық ет жұмысына қажетті энергияның босап шығуы – орг.заттардың ыдырауынан
Бұлшық ет пен жүйке жүйесінің жұмысына әсер етеді – В дәрумені
Бұршақ тұқымдасының түрлер саны – 12000
Бұршақ тұқымдастары өте бай – ақуызға
Бұршақтұқымдастарға тән – 1 аналық, 10 аталық
Бұта тәрізді қыналар өседі – қарағайлы орманда
Былқылдақденелілердің үккісінің қызметі – қорегін қырып жейді
«В» дәрумені бұлшық ет пен жүйке жүйесі жұмысына әсер етеді
«В1» дәрумені  - сүт, жұмыртқа, жемістерде
«В2» дәрумені – ұрықтың(баланың) дамуына әсер ететін дәрумен
«В6» дәрумені жетіспегенде қояншық, селкілдеу ауруына себеп болады
«В12» дәрумені жетіспегенде қан аздық ауруына ұшырайды
Вариациялық қатар – белгінің өзгеруіне қарай орналастырылған сан арқ. берілген өрнек
Вавилов – популяцияның генетикалық құрылымын, «Тұқым қуалайтын өзгергіштіктегі ұқсас қатарлар» заңын зерттеген ғалым
Вектор – генді бір жасушадан басқасына тасымалдай алатын плзмадан немесе сақина тәрізді вирус ДНҚ-нан алынған ДНҚ молекуласы
Витаминді алғаш тапқан - Лунин
Витализм – тіршіліктің пайда болуын орг\дің өзінде болатын ерекше тіршілік күшімен байланыстырып түсіндіретін идеалистік көзқарас
Вирус – жасуша иесінің ішінде дамитын нуклеин қышқылы және протеиннен тұратын инфекциялық ағза
Вольвокстың жасыл эвгленадан ерекшелігі – шоғырланып тіршілік етуге бейімделген
Ғаламшарымызда орамжапырақгүлділер тұқымдасының түрлері-3000
Гаметалар – жануарлар мен өсімдіктердің гаплоидты жыныс жасушалары
Гарвей – қан айналуды ашты; «барлық тіршілік жұмыртқадан пайда болды»
Гейдельберг адамы – геологиялық замандарда өмір сүріп, кейіннен жойылып кеткен, қаңқа қалдықтары табылған архантроптардың жеке тобы. Аты Германиядағы қаңқа сақталған қаланың атымен аталған 
Геккель – экология терминін енгізген
Гемикриптофиттер – жер бетіндегі өркендері қыста үсіп қалатын, ал пиязшықтары сақталатын өсімдіктер тіршіліктің мына формасына жатады
Гемофилия – ерекше протеинді заттың болмауы салдарынан қанның ұюымен сипатталатын, анасы арқ. тұқым қуалайтын еркекке тән ауру
Ген – хромосоманың белгілі бөлігіне орн\қан тұқым қуалай ақпаратының генетикалық өлшем бірлігі
Геном – жасуша хромосомасы немесе ағзаның гендерінің гаплоидты жиынтығы 
Генетикалық карта – генетикалық рекомбинация негізінде жасалған хромосомадағы жеке гендердің орналасу ретін көрсететін сызба
Генетикалық код – ДНҚ немесс РНҚ-ның амин қышқылдары арқ. протеин түзетін кодондарының кезегін тұқым қуалау ақпараты түрінде нуклеин қышқылдары молекуласында жазу жүйесі
Генетикалық анализ – ағзаның тұқым қуалау қасиетін зерттейтін әдістер жиынтығы
Генетикалық инженерияның тарихын тұңғыш ашқан ғалым – Е.Сирс
Генетикалық зерттеу әдістеріне жатпайтыны – биохимиялық әдіс
Гендер банкісі – рекомбинантты ДНҚ негізінде алынған белгілі ағзалардың гендердің жиынтығы
Генотип – ағзалардың фенотипінде көрінетін гендер тобы
Генотипінде бір геннің екі аллелі болатын ағзалар - гетерозиготалы
Генофонд – популяциядағы белгілі жиілікпен кездесетін гендердің жиынтығы
Геномдық мутация – жасушалардағы хромосомалар санының өзгеруіне байланысты болатын өзгергіштік
Геогр.қабық – Жер шарының барлық сыртқы қабатын алып жатқан біртұтас аумақ жүйесі
Геожүйе – табиғат кешендерін біртұтас қамтитын аумақ
Геоэкология – жер қыртысына байланысты экологиялық зерттеулер саласы