РГР: XIX – XX ғ. басындағы Қазақстанға саяси жер аударылғандар

Қоныс аударылғандарға жер төлелерде, елді мекендерден қашық жерлерде өмір кешулеріне тура келген. Оларды елдеріне қашып кету қауіпі болуы мүмкін деп тек Қазақстанның қысы қатал солтүстік аудандарына жер аударылғандардың үйемелей әкеленуі өмірдің өз заңдылығына оларды көндірудің тағы бір шарасы секілді еді, қазіргі сол кезеңдерді өз көзімен көрген азаматтары естеліктерінің қорытынды сөзінде олардың қазақ жерінде аяқтарынан тік тұрып кетулері тек қазақ халқының қонақжай көпшіл рухани рухы еді делінген. Ерекше атап өтетін бір мәселе, Қазақстанға келген саяси жер аударылғандардың өмірі көп жағдайда оларды қабылдаған жергілікті тұрғындарға байланысты болды. Билік басындағылардың қатыгездік көзқарасына қарамастан, қарапайым қазақтар жер ауып келгендерге жанашырлық көрсетті, аяушылық пен жылылық танытып, соңғы ішіп-жеміне дейін бөліп берді.

XIX – XX ғ. басындағы Қазақстанға саяси жер аударылғандар

XIX ғасырдың 20 жылдарының соңына дейін мекен еткен тарихи Отандарынан көптеген халықтарды Қазақстан террторисына жаппай жер аударып көшіру саясатының жүргізілуі, біріншіден қалыптаса бастаған социалистік құрылымды сіңіруге орай тығыз орналасқан белгілі аудандардың өз автономиясын ерікті ұлттық мүддеде құру үшін көпті талап ету қауіпі мүмкін деген пиғылмен және жергілікті жерлердегі ұйымдаса бастаған ұжымдастыру, кеңестік билікті тереңірек орнату әрекеті барысында олардың ұлттық мүддесін талап ету шараларымен санасу қауіпінің болуы еді. Ал екіншіден, қоғамдық-саяси кезеңдерден қалыптасқан Қазақстанның кең байтақ жазық даласын қайте де, өз иелігіне жаратамын деген Патшалық Ресейдің кеңес дәуіріндегі басқаша түрге енген отарлау саясатының этноцидтік жалғасы болды.
Мысалы, БКП(б) ОК-нің ауыл шаруашылығы бөлімі бастығының орынбасары Ицков ОК хатшысы Андреевке Қазақстанның Қостанай облысындағы колхоздардың бірінен қазақстарға күдік келтіретін мынадай хабар жолдаған: «жер ауып келгендерді құшақ жая қарсы алғандары соншалық, оларға ферманың бір күн бойы сауылған сүтін берген, сөйтіп, тіпті колхозшылардың балалар алаңындағы сәбилері сүтсіз қалды» делінген.

Қазақстанға жер аударылған неміс, корей, шешен, ингуш, қарашай, қалмақ, әзірбайжан, күрд, түрік, хемшілі, және басқа халықтардың соғыстан кейінгі жылдарда Қазақстан Республикасының халық шаруашылығын қалпына келтіріп, өркендетудегі еңбек еткен аймақтары алынды.

Қазақстанның мәдениеті мен қоғамдық ойының қалыптасуына ғылыми қоғамдар мен мәдени-ағарту мекемелері, оның ішінде Орыс география қоғамының Орынбор, Батыс Сібір және Түркістан бөлімдері үлкен роль атқарды. Қазақ даласына жер айдалған орыс демократия өкілдері болып табылатын декабристер мен Петрашевскийлер, орыстың ұлы революционер – демократтары Н.Г.Чернышевский мен Н.А.Добролюбов, Н.Я.Коншин, Украинаның көрнекті өкілі Т.Шевченко және Патша өкіметіне қауіпті болып саналған көптеген басқа саяси қайраткерлер жер аударылды. Осы адамдар Қазақстанға көп еңбек сіңірген болатын.

1946 ж. КСРО-да жалпы жер аударылғандар саны 2 463 940 адамға жетті (ал басқа деректерде 2 826 419 адам). Олардың Қазақстан Республикасына жалпы жер аударылғаны 1 млн. 200 мың адам болды. Алайда олардың келген кездегі әр ай сайын тіркеліп отырған құжаттарында жаңадан қосылғандар мен басқа жерге ауыстырылғандар, туылғандар мен өлгендер, әскерден және әскери ауруханадан оралғандар, ажырап қалған отбасылардың қайта қосылуы, отбасыларын екіге бөлу сияқты өзгерістерге байланысты нақты санын тура айту да қиын.