Тұрақты магниттер. Тұрақты магниттің магнит өрісі. - Физика, 8 - сынып, 52 - сабақ

Сабақтың мақсаты:

1. Білімділік мақсаты: тұрақты магниттер ұғымын беру, темір мен болаттың магниттелуін молекулалық токтардың болуымен түсіндіру, оқушыларды денелердің магниттік қасиеттерімен және Жердің магнит өрісімен таныстыру, аспан денелерінің магнит өрістері жөнінде мәліметтер беру.
2. Дамытушылық мақсаты: Тақырыпты таңдауға, салыстыра отырып дамытуға жаттығу. 
3. Тәрбиелік мақсаты: Білгенін, үйренгенін, көргенін сауатты және ғылыми негізде баяндай білуге жаттығу.

Сабақтың түрі: кіріктірілген сабақ.
Сабақтың әдіс-тәсілдері: лекция, сұрақ-жауап, салыстыру
Сабақтың көрнекіліктері: плакаттар, суреттер, 

Сабақтың барысы:

І. ДК. Ұйымдастыру кезеңі:  
1. Сәлемдесу;
2. Оқушыларды түгендеу;
3. Сынып болмесінің тазалығын тексеру;
4. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру (жұмыс орны, отырыстары, сыртқы түрлері);
5. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

ІІ. ДК. Үй тапсырмасын тексеру, қайталау.
А) теориялық білімдерін тексеру.
Ә) практикалық тапсырмаларын тексеру.
Б) есептерін тексеру.

ІІІ.ДК Білімді жан-жақты тексеру./ ІV. ДК. Жаңа материалды қабылдауға әзірлік, мақсат қою.  
Электромагнетиктер дегеніміз не?
Электромагнетиктердің магнит өрісін қалай күшейтуге болады?
Электромагниттер қайда қолданылады?

V. ДК.Жаңа материалды меңгерту:
Т±рақты магниттер. Магнит тарихы екі жарым мың жылдан бері жалғасуда. Кµне қытай ғалымдары б.д. дейінгі VІ ғ. µзіне темір заттарды тартатын минералды тапқан. Қытайда оны “чу-ши” демек, “с‰йгіш тас” деп атаған.
“Магнит” атауын кµне грек драматургі Еврипид (б.д. дейінгі V ғ.) тауып, µзінің бір шығармасында оның қасиеттерін сипаттаған. М±ндай атау б±л минерал Магнессия қаласының маңында табылғанымен байланысты. Магнит — «Магнессия тасы» дегенді білдіреді.
Қазіргі кезде табиғи магнит FeO (31%) жєне Fe₂O₃(61%) т±ратын магниттік темір (магнетиттен) кесектері екендігі белгілі. Б±л тығыздығы шамамен 5000 кг/м³ (50-сурет) болатын морт қара минерал.
Ерте заманда магнит қасиеттерін оның “тірі жаны” бар деп т‰сінді. Ерте заман адамдары ит етке қалай ±мтылса магнит те темірге солай “±мтылады” деп ойлайды.
Қазір біз мєселе магнит тудыратын ерекше µрісте екенін білеміз. Кез-келген магнит айналасында магнит µрісі болады. Осы µрісте темірді магнитке тартады.
Магнит µрісі — материяның ерекше т‰рі, ол заттардан ерекше жєне магниттелген денелер айналасында болады.
Магнетиттің магниттік қасиеттері аса к‰шті емес, қазіргі кезде магнит µрісі µте к‰шті жасанды магниттер алынды. Магниттер жасау ‰шін қ±рамында темір, никель, кобальт жєне басқа металдар бар қ±йма қолданылады. Оларды сыртқы магнит µрісінде магниттеп, жеке т±рақты магниттер ретінде қолдануға болады.
Жасанды магниттер єр т‰рлі формада жасалды (51-сурет). Магниттің магнит єсері к‰шті, демек магнит µрісі к‰шті бµліктерін магниттік полюстер деп атайды. Єр магниттің екі полюсі болады. Бірақ материалды полюстерінің саны 2-ғана емес, 4, 6 жєне одан кµбі болатындай магниттеуге болады. Егер магнитті темір ±нтағына жақындатса, олар оның полюстеріне тартылды (52-сурет). 
Бағдаршы т‰рінде жасалған магнит компаста қолданылады. Б±л керемет қ±рал шамамен екі мың жыл б±рын ойлап табылған. Алғашқы (ерте қытай) компас 53, а-суретте кµрсетілген. Ол оңт‰стікті кµрсеткіш деп аталған. Ескі компаста бағдаршы қызметін, вертикаль өстен айналатын, табиғи магниттен жасалған “қасық” атқарды.
Қазіргі заманғы (қарапайым) компас 53, б-суретте кµрсетілген.
Магниттік бағдаршаның (компас бағдаршысы) басқа да магниттер сияқты екі полюсі бар. Оларды бірі географиялық солт‰стікті кµрсетеді, ол солт‰стік полюсі (N), екінші ±шы — оңт‰стік полюс (S) деп аталады. Осы символдар (атауларымен бірге) кез-келген магниттердің полюстерін белгілеу ‰шін қолданылады. 
Екі магниттік бағдаршаны бір-біріне жақындатып (54-сурет), єртекті магнит полюстері бір-біріне тартылатынын біртектес полюстері тебілетінін анықтауға болады. Осы заңдылық кез-келген магниттер ‰шін д±рыс. 
Жер шары да магнит. Оның µзінің магниттік полюстері жєне µрісі бар. Осы µріс компас бағдаршасын ‰немі бір бағытқа б±рылуға мєжб‰р етеді.
Бағдаршаның қай бағытты кµрсететіні т‰сінікті, себебі єраттас полюстер бір-біріне тартылады. Демек, бағдаршаның Солт‰стік полюсі Жердің Оңт‰стік магниттік полюсін кµрсетеді. Б±л полюс жер шарының солт‰стігінде, солт‰стік географиялық полюстен біршама шетірек орналасқан (Уэльский Ханзаданыњ аралында). 
Магниттердің қолдану аясы µте кең. Олар тек қана компастарда емес, элктро-, радио-техникада, роботтық техникада жєне т.б. қолданылады. Сіздер магниттерді электр қозғалтқыштардан, дыбыс зорайтқыштардан, телефондарда, амперметрлерде, вольтметрлерде жєне басқа қ±ралдар ішінен таба аласыздар. Медицинада магниттік зондтар пациенттер байқамай ж±тып қойған ине, т‰йреуіш сияқты темір заттарды шығару ‰шін қолданылады.

VІ. ДК. Оқытылып отырған  оқу материалын қабылдаудағы оқушы түсінігін тексеру.

1. Жердің әр бетінде магнит тңлшесінің белгілі бір бағытта орналасуын немен түсіндіруге болады?
2. Компастың жұмысы қандай құбылысқа негізделген?
3. Жердің магнит өрістері  қайда орналасқан?

VІІ. ДК. Оқытылып отырған оқу материалын бекіту немесе дағдыландыру жұмыстарын жүргізу.
Есеп шығарту.
VIІI.ДК. Бағалау. Үй тапсырмасын беру: §7.1; 2.7 есептер, дайындық сұрақтары.